Είσαι ένας εξαιρετικός ασθενής;

Λένε πως όταν σε χτυπήσει η ασθένεια δεν είναι μόνο το σώμα που δυσκολεύεται, αλλά και το μυαλό αρχίζει να κάνει τα δικά του. Κάποιοι φοράνε πανοπλία και δηλώνουν έτοιμοι για μάχη, άλλοι κουκουλώνονται κάτω από το πάπλωμα περιμένοντας να περάσει η μπόρα, κι υπάρχουν κι εκείνοι που γκουγκλάρουν τα συμπτώματα τους, σίγουροι πως έχουν πέντε σπάνιες ασθένειες και μια κατάρα από προηγούμενη ζωή. Και φυσικά, υπάρχει κι εκείνο το μικρό αλλά αξιοθαύμαστο ποσοστό ασθενών, που με ψυχραιμία, αυτογνωσία και διάθεση για συνεργασία, αντιμετωπίζουν την κατάσταση σαν μια ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους και να αλλάξουν ό,τι χρειάζεται.

Αυτούς, ειδικοί που έχουν μελετήσει σε βάθος τη συμπεριφορά των ασθενών, όπως ο Αμερικανός χειρουργός και συγγραφέας Dr. Bernie Siegel, τους αποκαλούν“εξαιρετικούς ασθενείς” (exceptional patients). Πρόκειται για άτομα που καταφέρνουν να αλλάξουν την πορεία της υγείας τους χάρη στη στάση ζωής, την ψυχική δύναμη και τη συνειδητή συμμετοχή τους στη θεραπεία. Ναι, υπάρχουν κι αυτοί απλώς δεν συναντώνται συχνά στο ιατρείο.

Πώς αντιδρούμε μπροστά σε μια διάγνωση

Όταν ο γιατρός ανακοινώνει μια σοβαρή διάγνωση, οι αντιδράσεις των ασθενών δεν είναι ποτέ ίδιες. Άλλοι σαστίζουν, άλλοι κλαίνε, άλλοι παίρνουν βαθιά ανάσα και δηλώνουν έτοιμοι για μάχη. Ο Dr. Bernie Siegel, παρατήρησε ότι οι ασθενείς δεν χωρίζονται μόνο σε αυτούς που "το παλεύουν" και σε αυτούς που "το αφήνουν στη μοίρα". Αντίθετα, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις ξεχωριστές κατηγορίες με βάση τον τρόπο που αντιδρούν τη στιγμή της διάγνωσης καθώς και στην πορεία της ασθένειας. Είναι εκείνη η στιγμή που, όπως λέει και ο Siegel, "ξεκαθαρίζει το τοπίο" και ο καθένας διαλέγει, συνειδητά ή όχι, πώς θα πορευτεί.

Παθητικοί Ασθενείς (Passive Patients)

Πρόκειται για άτομα που αφήνουν πλήρως την πορεία της θεραπείας στα χέρια των γιατρών. Δεν ρωτούν, δεν αμφισβητούν, δεν συμμετέχουν ενεργά στις αποφάσεις. Ο Siegel παρατήρησε ότι οι παθητικοί ασθενείς είχαν συνήθως χειρότερη πρόγνωση και λιγότερες πιθανότητες βελτίωσης.

Υπάκουοι Ασθενείς (Compliant Patients)

Ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του γιατρού, έχουν όμως ανησυχίες, φόβους, λύπη, θυμό ή αντιρρήσεις που δεν εκφράζουν. Αυτή η συναισθηματική καταπίεση, σύμφωνα με τον Siegel, λειτουργεί ανασταλτικά στην πορεία της ίασης, καθώς το ψυχικό βάρος που κουβαλούν μένει ανεκδήλωτο εξωτερικά.

Εξαιρετικοί Ασθενείς (Exceptional Patients)

Εδώ ανήκουν οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στη θεραπεία τους. Ρωτούν, ενημερώνονται, παίρνουν αποφάσεις μαζί με τους γιατρούς, εκφράζουν τα συναισθήματα τους και κάνουν ουσιαστικές αλλαγές στη ζωή τους. Συνδυάζουν θα λέγαμε ιατρική και συναισθηματική φροντίδα. Ο Siegel παρατήρησε ότι οι εξαιρετικοί ασθενείς είχαν συχνά αποτελέσματα καλύτερα από τα αναμενόμενα, ακόμη και σε δύσκολες περιπτώσεις.

Ασθενείς σε Άρνηση (Denial-Based Patients)

Προσποιούνται ότι όλα είναι καλά και αρνούνται τη σοβαρότητα της ασθένειας. Αν και αυτή η στάση μπορεί να λειτουργήσει προσωρινά σαν "ψυχικό μαξιλαράκι", μακροπρόθεσμα δυσκολεύει τη θεραπεία και συχνά οδηγεί σε επιδείνωση.

Πέντε προφίλ συμπεριφοράς απέναντι σε σωματικά συμπτώματα που απαντούν συχνά στην καθημερινότητα.

Το σώμα και το υποσυνείδητο μας προειδοποιούν με συμπτώματα πολύ πριν γίνει η κατάσταση σοβαρή. Αλήθεια, πριν φτάσει κανείς αντιμέτωπος με μια σοβαρή διάγνωση, πως διαχειριζόμαστε τα απλά συμπτώματα και μηνύματα του σώματος στην καθημερινότητα;

΄Αραγε έχεις παρατηρήσει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, ακόμη κι αν δεν το εκφράζουν ανοιχτά, έχουν βαθιά μέσα τους συγκεκριμένους φόβους για κάποιες ασθένειες ή αισθάνονται ιδιαίτερα ευάλωτοι σε ορισμένες περιοχές του σώματος;

Συχνά, αυτές οι ανησυχίες δεν είναι τυχαίες αλλά κρύβονται από πίσω τους συναισθηματικά και ψυχικά αίτια: εμπειρίες απώλειας, παλιές τραυματικές εικόνες, άλυτοι φόβοι και μνήμες που το σώμα θυμάται όσο κι αν το μυαλό προσπαθεί να ξεχάσει. Έτσι, το σώμα γίνεται ο καθρέφτης του ψυχισμού, και οι περιοχές που νιώθουμε πιο ευάλωτες συνδέονται με ό,τι δεν έχει ειπωθεί, δεν έχει λυθεί ή παραμένει στο σκοτάδι της μνήμης μας.

                Ο Εσωστρεφής, Φοβικός                                             

Δεν είμαι αρκετά καλός και τιμωρούμαι. Ο κόσμος με απορρίπτει.

Δεν πηγαίνει εύκολα σε γιατρό και αποφεύγει να μάθει τι πραγματικά του συμβαίνει. Συχνά είναι δύσπιστος με τον θεραπευτή του και τις προτεινόμενες αγωγές. Έχει την τάση να κρύβει συμπτώματα ή να τα υποβαθμίζει. Πίσω από αυτή τη στάση κρύβεται ένας βαθύς φόβος απόρριψης, ακόμη και από το ίδιο του το σώμα. Προτιμά να αγνοεί το πρόβλημα και αν επισκεφτεί το γιατρό, αποφεύγει να αναφέρει όλα του τα συμπτώματα και δεν επιμένει στην διερεύνηση. Όταν κάτι δεν πάει καλά, έχει την τάση να αποσύρεται κοινωνικά, κλείνεται στον εαυτό του, φοβάται και χάνει το κέφι του. Νοιώθει αδύναμος, ευάλωτος.

          O Aδύναμος και Eξαρτημένος

Μου αρέσει να με φροντίζουν και να με βοηθάνε οι άλλοι

Βλέπει την υγεία του μέσα από την βασική πεποίθηση ότι είναι αδύναμος. Τείνει να έχει υπερευαισθησία όταν εμφανίζονται σωματικά συμπτώματα και κάποιες φορές θεωρεί τον εαυτό του μόνιμα άρρωστο. Σκέφτεται συχνά ασθένειες στο μυαλό του ή υπερβάλλει με αυτές που έχουν ήδη εμφανιστεί. Εξαρτάται υπερβολικά από τους άλλους (γιατρούς, συγγενείς) για να τον φροντίσουν και συχνά τα συμπτώματα του γίνονται μέσο για να έλξει φροντίδα και αγάπη. Κάποιες φορές ακολουθεί θεραπείες χωρίς προσωπική κρίση ή επίγνωση. Δεν μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα όταν πρόκειται για την υγεία του, μεταθέτει διαρκώς την ευθύνη.

Ο Αμελής, Ασυνεπής

Έχω πολλές δουλειές, δεν προλαβαίνω, όλα πάνω στους ώμους μου πέφτουν.

Δεν βρίσκει χρόνο για να ασχοληθεί με την υγεία του και αποφεύγει οποιαδήποτε μακροχρόνια αλλαγή τρόπου ζωής. Προτιμά άμεσες λύσεις όπως χάπια, ενέσεις και οτιδήποτε θα ανακουφίσει ή καλύψει γρήγορα τα συμπτώματα. Δυσκολεύεται να πειθαρχήσει, δεν σέβεται τα όρια του σώματος του και μπορεί να αγνοήσει ιατρικές οδηγίες κάνοντας του κεφαλιού του. Δεν θεωρεί την φροντίδα του εαυτού του προτεραιότητα και αντιμετωπίζει τις ασθένειες σαν εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν άμεσα ώστε να συνεχίσει να φροντίζει όλους τους άλλους γύρω του.

Ο Ανασφαλής, Σχολαστικός, Υπερβολικός

Θα κάνω το τέλειο πλάνο, θα βρω όλες τις πληροφορίες και λύσεις που υπάρχουν, δεν

θα την ξαναπατήσω ποτέ.

Έχει ισχυρή εξάρτηση από τη γνώμη του ειδκού. Είναι σχολαστικός, κολλάει σε λεπτομέρειες, πηγαίνει συχνά σε γιατρούς και ζητάει διαβεβαίωση. Δεν εμπιστεύεται το ένστικτο του και έχει ανάγκη να παραδώσει την ευθύνη στον ειδικό για να νοιώσει ασφάλεια. Μπορεί να κάνει συχνά τσεκ απ και εξετάσεις διαφόρων ειδών. Έχει τους γιατρούς ''πολύ εύκολους''.Αν δεν πάρει τις απαντήσεις που θέλει ή την προσέγγιση που του αρέσει, αλλάζει συχνά επαγγελματία υγείας. Ανησυχεί μήπως του ξεφεύγει κάτι σε σχέση με την υγεία του, γενικά διαβάζει πολύ, αναζητά συνεχώς πληροφορίες και με κάθε νέο σύμπτωμα ρίχνεται αμέσως στη μάχη να το διερευνήσει πολύπλευρα και να βρει την τέλεια θεραπεία.

Ο Παθητικός, ο Μοιρολάτρης

΄Ο,τι είναι να γίνει θα γίνει. Υπάρχει η επιστήμη και οι γιατροί. Εγώ θα ασχοληθώ

με άλλα

Αποδέχεται ότι η αρρώστια είναι μέρος της ζωής χωρίς να δίνει έμφαση στις αιτίες, εστιάζοντας μόνο στην άμεση αντιμετώπιση. Είναι συχνά απαθής ή αδιάφορος απέναντι στην υγεία του. Μπορεί να κάνει κάποιες κινήσεις φροντίδας αλλά τις σταματά εύκολα. Αμελεί ιατρικές οδηγίες ή τις ακολουθεί μηχανικά, χωρίς εσωτερική εμπλοκή. Δεν πιστεύει βαθιά ότι μπορεί να αλλάξει την κατάσταση της υγείας του με τις δικές του δυνάμεις και λειτουργεί με τη λογική του ''ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει''.Ο τύπος αυτός δεν είναι απαραίτητα παθητικός σε άλλους τομείς της ζωής, ενδέχεται να είναι ένας αληθινός πολεμιστής. Αποφεύγει να αναλάβει προσωπική δράση και να καλλιεργήσει την ελπίδα και τη διαισθητική καθοδήγηση σε θέματα υγείας επειδή πιστεύει ότι εμπλέκονται πολλοί αστάθμητοι παράγοντες. Σε ό,τι δεν μπορεί ο ίδιος να ελέγξει το αποτέλεσμα, αποφεύγει να πάρει το ρίσκο και να εκτεθεί, προδοθεί.

Αξίζει να θυμόμαστε ότι κανένας άνθρωπος δεν εκφράζει αποκλειστικά ένα μόνο προφίλ συμπεριφοράς απέναντι στα σωματικά συμπτώματα. Συχνά, συνδυάζουμε στοιχεία από διαφορετικές στάσεις, που αλλάζουν ανάλογα με τη φάση της ζωής μας, την ένταση της δυσκολίας και τη σχέση με τον εαυτό μας. Αυτό όμως που έχει πραγματικά σημασία, είναι πως ο καθένας μπορεί να γίνει ένας εξαιρετικός ασθενής, δηλαδή άνθρωπος που αναγνωρίζει τα σημάδια του σώματός του, αφουγκράζεται τη φωνή της εσωτερικής του σοφίας και αποφασίζει να πάρει την ευθύνη της υγείας του στα χέρια του.

Η κινητήρια δύναμη αυτής της αλλαγής δεν είναι απλώς η ανάγκη να ξεπεράσουμε μια δυσκολία, αλλά κάτι πολύ πιο βαθύ και ουσιαστικό, μια εσωτερική ώθηση, μια σιωπηλή σύνδεση με τη φωνή μέσα μας που ακόμη κι αν δεν την παραδεχόμαστε πάντα, μας υπενθυμίζει ότι είμαστε πολύ πιο δυνατοί απ’ ό,τι νομίζουμε, η ζωή μας επιφυλάσσει όμορφα πράγματα, τίποτα δεν γίνεται τυχαία και σε κάποιο βαθμό μποούμε να γίνουμε οι ίδιοι δημιουργοί της πραγματικότητας που βιώνουμε.

Όταν δώσουμε χώρο σ’ αυτή τη φωνή, όταν επιλέξουμε να δούμε το σώμα και την υγεία μας με τρυφερότητα, φροντίδα και σεβασμό, τότε αφυπνίζεται μια δύναμη που μπορεί να ισορροπήσει φόβους, εμμονές, αδιαφορίες και ανασφάλειες.

Aν θες να εμβαθύνεις στο θέμα:

"The Anatomy of an Illness" του Norman Cousins – Κλασικό βιβλίο που περιγράφει πώς η θετική στάση και το γέλιο συνέβαλαν στην ανάρρωση του συγγραφέα.

"Mind Over Medicine" της Lissa Rankin – Εξετάζει πως οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η στάση μας επηρεάζουν τη σωματική υγεία.

"The Healing Power of Mind" του Tulku Thondup – Εστιάζει στη δύναμη του νου και της θετικής πρόθεσης στη διαδικασία της ίασης.

"Full Catastrophe Living" του Jon Kabat-Zinn – Αναλύει πως η ενσυνειδητότητα και η αποδοχή βοηθούν στη διαχείριση του πόνου και της ασθένειας.

Η Ευτυχία που λείπει: Το υπαρξιακό κενό στην εποχή της Θεραπείας

Παρά την ολοένα και μεγαλύτερη στροφή των ανθρώπων προς την αυτογνωσία και την ψυχοθεραπεία είτε μέσα από κλασικές μεθόδους είτε μέσω καινοτόμων, εναλλακτικών και πολλές φορές επαναστατικών προσεγγίσεων, το πολυπόθητο αίσθημα της ευτυχίας φαίνεται να παραμένει άπιαστο. Σε μια εποχή όπου η ψυχική υγεία αποτελεί προτεραιότητα και τα εργαλεία για προσωπική εξέλιξη είναι άφθονα, παρατηρούμε ένα παράδοξο: η εσωτερική ισορροπία, η χαρά και η βελτίωση της καθημερινότητας δεν αυξάνονται ανάλογα. Το υπαρξιακό κενό επιμένει, σαν να μην αρκεί η θεραπεία για να προσεγγίσει το άτομο ένα βαθύτερο νόημα ζωής και  μια εσωτερική γαλήνη.

Το ζήτημα του βαθύτερου νοήματος και της εσωτερικής ισορροπίας στην καθημερινότητα είναι πολυπαραγοντικό και σύνθετο. Δεν εξαρτάται μόνο από την εκάστοτε θεραπευτική διαδικασία ή την προσωπική διάθεση για αυτογνωσία. Επηρεάζεται από ένα ευρύ φάσμα παραγόντων όπως η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων, το περιβάλλον στο οποίο ζω(χώρα, πόλη, κοινωνία, οικονομικές συνθήκες, εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας κτλ), η υγεία, ο τομέας υπηρεσίας μου αλλά και βαθύτερες υπαρξιακές ανάγκες όπως η ανάγκη για σύνδεση, προσφορά, δημιουργία και πνευματικότητα. Όταν αυτοί οι παράγοντες παραμένουν σε δυσαρμονία ή δεν αναπτύσσονται παράλληλα, ακόμη και η πιο εξελιγμένη μορφή ψυχοθεραπείας ίσως να μην μπορεί να γεφυρώσει το εσωτερικό χάσμα.

Υπάρχει όμως ένας πολύ σημαντικός, συχνά παραγνωρισμένος παράγοντας που ξεκλειδώνει την προσωπική αναγέννηση και πρέπει πάντα να συνοδεύει κάθε ψυχοθεραπευτική ή αυτογνωσιακή διαδικασία. Πρόκειται για τη ''μοναξιά του τραύματος''.

Στις δύσκολες στιγμές ή περιόδους της ζωής, δεν είναι πάντοτε το ίδιο το γεγονός που αφήνει το βαθύτερο αποτύπωμα στην ψυχή. Πολύ συχνά, η πιο οδυνηρή διάσταση είναι η μοναξιά μέσα στην οποία βιώνεται κάτι. Αυτή η μοναξιά δεν είναι απλώς η απουσία των άλλων αλλά η εμπειρία μιας απόλυτης αποσύνδεσης από το νόημα, τη ζωή, την ελπίδα. Είναι το βίωμα του είμαι μόνος μου μέσα σε αυτό που ζω, κανείς δεν μπορεί να με καταλάβει, εγώ δεν μπορώ να καταλάβω τα γιατί και τα πως, ο δικός μου κόσμος είναι διαφορετικός από των άλλων, δύσκολος και πολλές φορές εχθρικός.

Ό,τι μας τραυματίζει μας αφήνει σιωπηλούς, όχι γιατί δεν έχουμε τι να πούμε, αλλά γιατί ό,τι ζούμε δεν μπορεί να χωρέσει σε λέξεις, μας ξεπερνάει, είναι αθέατο, ανείπωτο, απροσπέλαστο. Μας φέρνει αντιμέτωπους με το πιο ακληρό ερώτημα της ύπαρξης: Ποιος είμαι, όταν όλα τα σημεία αναφοράς σβήνουν; Όταν η παρηγοριά δεν έρχεται, και όταν κανένας λόγος δεν μπορεί να με ''σώσει'', πού θα στηρίξω την αλήθεια μου;

Άραγε έχεις προσέξει ότι τα πιο τραυματικά γεγονότα της ζωής τα κρύβουμε ως επτασφράγιστα μυστικά; Είναι πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μας, μας συνοδεύουν σαν σκιά νύχτα μέρα αλλά χρειάζονται μήνες, χρόνια, ζωές κάποιες φορές για να φωτιστούν και να απελευθερωθούν.

Η ψυχοθεραπεία, γίνεται ουσιαστική  όταν δεν προσπαθεί μόνο να επουλώσει το τραύμα ως γεγονός, αλλά να θεραπεύσει και τη μοναξιά που το συνόδευσε. Γιατί αυτή η μοναξιά είναι που κόβει τις γέφυρες προς τη χαρά, την πληρότητα και την εσωτερική ισορροπία.Είναι αυτή που σε παγιδεύει στον φόβο,την κριτική και την αντιδραστικότητα.

Κάθε θεραπευτική διαδρομή ολοκληρώνεται όταν το άτομο αναπτύξει με συνειδητή προσπάθεια τρεις ικανότητες:

1.Την ικανότητα να νοηματοδοτεί με ουδετερότητα τα δύσκολα αντιμετωπίζοντας τα όχι ως τιμωρία ή κατάρρευση, αλλά ως συμβάντα με τα οποία έχει μια βαθύτερη συνάφεια στα πλαίσια της προσωπικής του ιστορίας και αυτού που μαθαίνει εξελισσόμενος στο ταξίδι της ζωής.

2. Την ικανότητα να δημιουργεί και να τροφοδοτεί υγιείς σχέσεις με άλλους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω του. Δεν μπορεί κανείς να τα καταφέρει μόνος του. Ο υγιής άνθρωπος προσφέρει την βοήθεια του ανιδιοτελώς και είναι έτοιμος να ζητήσει και εκείνος συμπαράσταση και βοήθεια στην δική του ανάγκη. Αναπτύσσει το ''αντανακλαστικό του εμείς και του μαζί''. Δεν θα ξαναμείνει ποτέ μόνος στα επόμενα δυσάρεστα της ζωής.

3.Την ικανότητα να διατηρεί την εμπιστοσύνη στη θεία πρόνοια, ακόμη και μέσα στο πιο βαθύ σκοτάδι. Ξέρει ότι αυτό που θα χρειαστεί την επόμενη στιγμή θα είναι πάντα διαθέσιμο για κείνον με τον κατάλληλο τρόπο.

Γιατί τελικά, δεν είναι η απουσία του πόνου που φέρνει την ευτυχία, αλλά η δυνατότητα να τον μεταμορφώνουμε παρέα.

Αλήθεια πόσο αυθεντικός είσαι;

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της αδιάκοπης ροής πληροφοριών, όπου τα σύνορα της κουλτούρας και της ταυτότητας γίνονται ολοένα και πιο ρευστά, η αυθεντικότητα του ατόμου αναδεικνύεται σε υπαρξιακή αναζήτηση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, βυθισμένος σε έναν ωκεανό ομογενοποιημένων προτύπων και επιβεβλημένων αφηγήσεων, κινδυνεύει να χάσει την ουσία του εαυτού του. Γι’ αυτό, σήμερα περισσότερο από ποτέ, η αυθεντικότητα δεν είναι απλώς επιλογή, αλλά αναγκαιότητα: ένας τρόπος να διατηρήσουμε την ελευθερία μας, να δώσουμε νόημα στη μοναδικότητά μας και να χαράξουμε τη δική μας πορεία σε έναν κόσμο που συχνά ευνοεί τη μίμηση αντί της αλήθειας.

Σύμφωνα με το Μέγα Λεξικὸν Ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης του Δ.Δημητράκου, αυθεντικός είναι αυτός που ανταποκρίνεται στο σκοπό του, ο αρχικός, ο πρωτότυπος, ο μη εξ αντιγραφής.